मलेठ घटनाको ५ वर्षसम्ममा पनि आएन छानबिन समितिको प्रतिवेदन

राजविराज – नेकपा एमालेको मेची महाकाली अभियानको कार्यक्रम तथा तत्कालीन मधेसी मोर्चाको आन्दोलनका क्रममा सप्तरीको मलेठमा ५ जनाको ज्यान जाने गरी भएको घटनाको सोमबार पाँच वर्ष पूरा भएको छ ।

राजविराज नगरपालिका र रुपनी गाउँपालिकाको सीमामा रहेको गजेन्द्रनारायण सिंह औद्योगिक क्षेत्रमा एमालेले मेची-महाकाली अभियानअन्तर्गत सभा गर्न खोजेको र तत्कालीन मधेसी मोर्चाका आन्दोलनकारीहरू उक्त सभालाई बिथोल्न खोज्दा २०७३ साल फागुन २३ गते मलेठमा सुरक्षाकर्मी र आन्दोलनकारीबीच घण्टौं झडप भएको थियो । सो क्रममा सञ्जन मेहता, पिताम्बर मण्डल, आनन्द साह, वीरेन्द्र महतो र इनरदेव यादवको प्रहरीको गोली लागेर मृत्यु भएको थियो । घटनामा मधेसी मोर्चाका ३५ जना र नेपाल प्रहरीका १६ तथा सशस्त्र प्रहरीका १७ जना गरी ३३ जना सुरक्षाकर्मी घाइते भएका थिए ।

संविधानमा आफ्ना अधिकार नसमेटिएको भन्दै तत्कालीन ७ वटा मधेसवादी दल मिलेर मोर्चा बनाई आन्दोलन चर्काइरहँदा तत्कालीन अवस्थामा मोर्चाको मूल प्रतिद्वन्द्वीको रुपमा देखिएको एमालेले मधेस केन्द्रित मेची महाकाली अभियान सञ्चालन गरेको थियो । सो अभियानअन्तर्गत तत्कालीन एमाले नेताहरू केपी शर्मा ओली, माधवकुमार नेपाल र झलनाथ खनालसहितको सहभागितामा सप्तरीको राजविराजमा एमालेले सभा गर्न खोजेपछि मोर्चा चिढिएको थियो ।

मोर्चाको विरोधपछि एमालेले राजविराज नगरभन्दा ३ किलोमिटर उत्तर गजेन्द्रनारायण सिंह औद्योगिक क्षेत्रमा सभा गर्ने तयारी गरेको थियो । ०७३ फागुन २२ गतेदेखि नै राजविराज, औद्योगिक क्षेत्र, मलेठ वरपर रणभूमिजस्तै डरलाग्दो स्थिति उत्पन्न भएको थियो । मोर्चाको चेतावनीका बाबजुद एमालेले ०७३ फागुन २३ गते मलेठस्थित औद्योगिक क्षेत्रमा सभा सुरु गरेपछि ठूलो संख्यामा मोर्चाका कार्यकर्ताहरू उक्त कार्यक्रम स्थलतर्फ अघि बढेका थिए ।

३ हजारभन्दा बढी सुरक्षाकर्मीको घेरामा एमालेको सभा भइरहँदा एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले सम्बोधन सुरु गर्नेबित्तिकै मोर्चा कार्यकर्ताहरू प्रहरीको घेरा तोड्न सुरु गरेका थिए । मोर्चा कार्यकर्ताको भीड अत्यधिक भएपछि सुरक्षाकर्मीले अन्धाधुन्ध गोली चलाउन सुरु गरेका थिए । सो क्रममा गोली लागेर ५ जनाको ज्यान गएपछि एमालेले उक्त अभियान नै स्थगन गरेको थियो भने मोर्चाको आन्दोलन थप सशक्त भएको थियो । मलेठ घटनामा मृत्यु भएका पाँचै जनालाई सरकारले सहिद घोषणा गरिसकेको छ ।

अझै बुझाइएन प्रदेश सरकारको छानबिन प्रतिवेदन

तत्कालीन नेकपा एमालेको मेची महाकाली अभियानअन्तर्गत सप्तरीको मलेठस्थित औद्योगिक क्षेत्रनजिकै सुरक्षाकर्मीको गोली लागी मृत्यु भएको मलेठ घटनाको पाँच वर्ष बितिसक्दा पनि प्रदेश सरकारले गठन गरेको छानबिन समितिले प्रतिवेदन बुझाउन सकेको छैन ।

मलेठ घटनाबारे राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगले पूर्वन्यायाधीश ताहिरअली अन्सारीको संयोजकत्वमा गठित छानबिन टोलीले बुझाएको प्रतिवेदन यथार्थमा आधारित नभएको भन्दै प्रदेश सरकारले तत्कालीन आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री ज्ञानेन्द्र यादवको संयोजकत्वमा तत्कालीन भूमि व्यवस्था तथा कृषि सहकारीमन्त्री शैलेन्द्रप्रसाद साह र सामाजिक विकासमन्त्री नवलकिशोर साह रहने गरी १५ दिनभित्र प्रतिवेदन पेस गर्न उच्च स्तरीय छानबिन समिति २०७४ साउन ७ गते गठन गरेको थियो ।

तर‚ प्रदेश सरकारले गठन गरेको छानबिन समितिले १५ दिनमा पेस गर्नुपर्ने प्रतिवेदन अझैसम्म पेस गर्न सकेको छैन । प्रदेश सरकारले गठन गरेको छानबिन समितिका संयोजक तत्कालीन आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री ज्ञानेन्द्र यादव मन्त्री पदबाट हटिसकेका छन् । सदस्यको रुपमा रहेका तत्कालीन भूमि व्यवस्था कृषि तथा सहकारीमन्त्री शैलेन्द्रप्रसाद साह अहिले अर्थमन्त्री छन् भने अर्का सदस्य नवलकिशोर साह सामाजिक विकासमन्त्री छन् ।

संयोजक नै मन्त्री पदबाट हटिसकेपछि समिति समेत अन्योलमा परिसकेको छ । यद्यपि समितिका सदस्यसमेत रहेका प्रदेश सरकारका प्रवक्ता अर्थमन्त्री शैलेन्द्र साहले प्रतिवेदन तयार भइसकेको दाबी गरे । ‘प्रतिवेदन तयार भइसकेको छ, केही प्राविधिक विषय मिलाएर मुख्यमन्त्री समक्ष बुझाइनेछ,’ मन्त्री साहले भने ।